Hooggevoeligheid: als de buitenwereld meer impact heeft op jouw binnenwereld en ook de binnenwereld intens wordt ervaren. Wat is het, bestaat het echt, wat zijn de gevolgen en hoe kun je ermee omgaan als je hooggevoelig bent? En wat kun je aan mindfulness en coaching hebben bij hooggevoeligheid?

Boterbloemen in een veldje in het bos

De term hooggevoeligheid roept veel op

Een vriendin van mij noemt tijdens een etentje hooggevoeligheid als mogelijke oorzaak voor wat emotionele issues. Ze is het contact met zichzelf en vooral haar gevoel een beetje kwijt, ze benadert het meeste vanuit haar hoofd. De andere vriendin die mee is, is psychotherapeut en reageert: ‘Ik geloof niet dat hooggevoeligheid bestaat’. Ze ziet wel dat er mensen zijn die prikkelgevoeliger zijn en emotioneel kwetsbaarder. Een paar weken eerder valt het woord ‘hooggevoelig’ ook al als ik met vriendinnen uit eten ben (ja, dat doe ik graag!). Ook dan gaat het over het bestaan ervan. Het is bijzonder dat de term zo vaak valt en veel oproept.

Bestaat hooggevoeligheid?

Voor veel mensen is iets pas echt als de wetenschap het erkent. En de wetenschap deed dit lang niet en er zijn nog altijd maar weinig wetenschappers die hooggevoeligheid erkennen. Klinisch psychologe Elke van Hoof, professor aan de Universiteit van Brussel, heeft grootschalig onderzoek gedaan naar hoogsensitiviteit. Zij erkent het wél. Uit hersenscans bijkt dat HSP’ers prikkels anders verwerken. ‘Ze verwerken informatie uit de buitenwereld en binnenwereld dieper en onderscheiden meer nuances.’

Oordelen over hooggevoeligheid

We leven in een kritisch-rationele maatschappij en hooggevoeligheid lijkt daar lijnrecht tegenover te staan. Daar komt denk ik veel van de weerstand vandaan: we dienen zaken vanuit het verstand te benaderen en flink te zijn. Het ‘Ik denk, dus ik ben’ van filosoof Descartes, is de norm geworden. Dat maakt dat mensen soms ver over hun grenzen gaan. Ze moeten met allerlei zaken om kunnen gaan, onvrede, onrust, etc, wegdrukken. In het algemeen is er in onze westerse wereld veel ongemak bij gevoel, vooral bij kwetsbare of pijnlijke gevoelens – positieve gevoelens mogen er wel zijn. Sterker: er wordt soms hard geoordeeld. Ik overdrijf hier om een punt te maken, maar je herkent vast wel dat we in gezelschap graag lachen; huilen in gezelschap vinden velen ongemakkelijk. Terwijl het beide waardevolle uitingen van emoties zijn. Ik vind het ook lastig hoor, daar niet van. Zeker voor hooggevoeligen is deze houding funest. Ze kunnen er allerlei problemen door krijgen, zorgen dan niet goed meer voor zichzelf. Voor hooggevoeligen is het belangrijk om in een goede omgeving te zijn en goed hun grenzen te kennen en aan te geven.

Hooggevoelig en vaak ook onzeker

Veel hooggevoeligen zijn ook onzeker. Ik denk dat dit het gevolg is van hooggevoeligheid, door het anders zijn, door het heel gedetailleerd verwerken hoe anderen op elkaar en jou reageren, door het je diep gekwetst kunnen voelen. Het is goed je als hooggevoelige te realiseren dat hoe je bent en hoe je dingen ervaart en hoe je misschien ook over jezelf bent gaan denken, niet aan jou ligt. Maar je kunt wel leren er anders mee om te gaan en jezelf anders te zien. Maar niet elke hooggevoelige persoon is onzeker. Wel gaat HSP samen met emotionele kwetsbaarheid: snel uit balans zijn door situaties of wat anderen doen en zeggen. Vaak wordt er vaak gedacht dat hooggevoeligen vanuit hun gevoel leven en niet vanuit het verstand; terwijl ze dit laatste juist wel zijn gaan doen, om al die gevoelens de baas te blijven. Laat dit je dus niet verwarren. Als je gewend bent om veel gevoelens te onderdrukken en hooggevoelig bent, is het risico groot dat je niet goed voor jezelf zorgt. Je voelt niet meer wat goed voor je is en wat niet en leeft daar dan niet naar. Wat is hooggevoeligheid?

Grondlegger van begrip HSP: Highly Sensitive Person

Elaine Aron is de grondlegster van het begrip HSP – highly sensitive person. Zij is universitair docent psychologie en psychotherapeute in Amerika. Aron kwam tot de conclusie dat deze karaktertrek onder 15 tot 20 procent van alle mensen wereldwijd voorkomt. Ze zag dat de verwerking van een prikkel anders loopt bij hooggevoelige mensen. Aron: ‘Een hooggevoelig persoon sorteert prikkels in tien varianten terwijl iemand anders slechts twee of drie varianten waarneemt.’ Het gaat hier om informatie die je binnenkrijgt via je zintuigen, plus wat er in je gebeurt: je gedachten, je gevoelens, je organen. Er gebeurt dus veel in HSP’ers! Maar hsp’ers zijn natuurlijk veel meer dan hun hooggevoeligheid en verschillen ook op veel vlakken.

Hooggevoeligheid, de kenmerken

Als je hooggevoelig bent, herken je je in een groot deel van onderstaande eigenschappen. Je hoeft ze niet allemaal te hebben.

  • je houdt van rust en stilte en kunt slecht tegen lawaai;
  • je presteert slechter onder werkdruk en als anderen op je vingers kijken;
  • je bent gevoelig voor fysieke of psychische pijnen bij jezelf of anderen;
  • je wilt het anderen graag naar de zin maken en vergeet hierdoor jezelf;
  • je voelt je diep verbonden met de natuur;
  • je hebt moeite om je ideeën om te zetten in concrete daden;
  • je komt op anderen verlegen over, maar bent juist heel sociaal;
  • je leeft je teveel ‘in’ bij anderen, waardoor je erg moe wordt;
  • je bent bang om fouten te maken of perfectionistisch;
  • je hebt snel stressverschijnselen als maagpijn, onrustige darmen, hoofdpijn;
  • je hebt een opvallende afkeer tegen geweld en onrechtvaardigheid;
  • je kunt diep geroerd raken door kunst of muziek;
  • je kunt je volledig in werkzaamheden of relaties storten, wat gemakkelijk leidt tot een burn-out;
  • je hebt moeite met het herkennen van je grenzen en deze aan te geven.

Coaching bij hoogsensitiviteit

Veel hooggevoeligen ontdekken pas dat ze het hebben bij tegenslag, als ze vastlopen en oorzaken zoeken. Als je dan hulp zoekt, is het fijn als je coach of therapeut bekend is met hooggevoeligheid of de verschijnselen als prikkelgevoeligheid en kwetsbaarheid. Maar het gaat er vooral om dat je eigenschappen, gedrag, denkpatronen, belemmeringen, kwetsuren, situatie, etcetera, gezien worden zoals die zijn. Niet zoals die bij hooggevoelige mensen in het algemeen zouden zijn. Je hebt dus meer aan een gewoon goede coach of therapeut dan aan een gespecialiseerde die te kort door de bocht gaat. Belangrijk is dat niet alleen gekeken wordt naar de dingen die het leven van hooggevoeligen lastig kunnen maken, maar ook naar de eigenschapen die heel waardevol zijn, zoals creativiteit, gevoel voor schoonheid, sensitiviteit, het diep beleven van mooie ervaringen, etcetera. Mindfulness, een training waarbij je balans, rust en kracht in jezelf leert vinden, is ook erg geschikt voor hooggevoeligen.

Gevolgen van hooggevoeligheid

Er wordt via Twitter een HSP journaal verspreid waarin vaak (ongevraagd) blogs van mij worden opgenomen. Kennelijk zijn de thema’s waarover ik blog relevant voor hooggevoelige mensen. En dat snap ik wel: bij jezelf blijven, je grenzen kennen en aangeven, in je kracht komen, jezelf kennen, innerlijke rust en balans vinden, je eigen keuzes maken; dat is best een uitdaging als de buitenwereld vaak intens binnendringt en je ook je innerlijke leven intens ervaart. Loslaten en niet piekeren, niet teveel in het hoofd zitten, zijn ook vaak uitdagingen voor HSP’ers, want dat zijn automatische patronen die vaak ontstaan zijn doordat veel prikkels overweldigend zijn. Maar als dat lukt, dan kun je de vruchten van hooggevoeligheid plukken. Ook positieve ervaringen worden diep gevoeld en creativiteit is een logisch gevolg van gedetailleerd waarnemen.

Als je hooggevoelig bent, zijn drie dingen belangrijk:

  • Je grenzen kennen en aangeven
  • Gezond met emoties omgaan,
  • vaak rust opzoeken
  • en bij jezelf blijven.

Dit eerste heb ik besproken in een ander blog ‘grenzen aangeven’. Voor de overige drie punten, zal ik hier wat tips geven om bovenstaande drie zaken te bereiken.

Emoties verwerken voor hooggevoelige mensen

Gezond met emoties omgaan is extra belangrijk voor hooggevoelige mensen. Dat voorkomt dat je van jezelf vervreemd of automatisch reageert op een manier die niet goed is voor jou, en soms ook niet voor je omgeving. Onze kritisch rationele cultuur leert ons niet hoe we met pijnlijke emoties kunnen omgaan. We schieten in ons hoofd om niet te hoeven voelen en denken dat we oplossingen moeten bedenken om de gevoelens weg te krijgen. Aan dit laatste zitten goede kanten, maar het is te eenzijdig en vaak zijn er geen oplossingen, of hoeft er niets gedaan te worden. Het gevolg ervan is dat veel hooggevoelige mensen emoties hebben opgekropt, en afgesloten zijn van delen van zichzelf, die niet voldeden aan verwachtingen, of te kwetsbaar voelden om een plek in je persoonlijkheid te krijgen. Hierdoor kunnen er heel heftige reacties zijn op ogenschijnlijk niet al te grote dingen, of dit nu zichtbaar is voor de buitenwereld of niet. En hierdoor wordt er veel vanuit een copingstrategie gereageerd, zoals defensief of zelfs (passief) agressief, je (emotioneel) terugtrekken of om emoties heengaan door vermijdingsgedrag.

Gezond met gevoelens omgaan

Hoe dan wel met emoties omgaan? Misschien weet je vaak niet wat je voelt, of voel je juist heel intens. Gezond met gevoelens omgaan, heeft veel te maken met in je lichaam komen, daar kun je contact krijgen met al je gevoelens en ervoor zorgen. Dat in je lijf zijn, is ook dé manier om dichter bij jezelf te blijven. Gevoelens vertellen veel over jezelf in het algemeen en van moment tot moment. Je kunt over jezelf en het leven nadenken en zo veel inzichten krijgen, maar je kunt jezelf en het leven alleen van binnenuit ervaren. En als je het echt ervaart, kun je er ook zijn voor jezelf en constructief met jezelf en je leven omgaan. Het is natuurlijk niet fijn om met je aandacht in je lichaam te zijn als daar pijnlijke emoties te voelen zijn, maar wees je bewust dat die gevoelens je anders onbewust gaan sturen. Veel gevoelens onderdrukken kan ook tot een depressie leiden. Het belemmert in ieder geval het verwerken van emoties, wat we allemaal juist van tijd tot tijd nodig hebben. Gezond met emoties leren omgaan, helpt je ook om de zaken die je moeilijk vindt niet meer te vermijden, maar om die aan te gaan.

Oefening bij nare emoties

Als je een emotie voelt, of als je merkt dat je vast zit in je hoofd (dat is een automatische reactie om om een gevoel heen te gaan), ga dan even zitten. Neem even de tijd om met je aandacht bij je lichaam te komen, door je ademhaling te voelen. En onderzoek dan waar in je lichaam je een emotie voelt (vaak ergens in de romp, nek, keel of het gelaat) en hoe het precies voelt. Geef het ruimte en probeer er nieuwsgierig naar te zijn: hoe voelt het, wat is de ervaring? Op deze manier doorwerk je emoties en gaan de scherpe randjes er vanaf, hoe groot of klein ze ook zijn. Bij erg heftige emoties is het belangrijk om ook te gronden, je stevig te voelen. Dat doe je door ook met je aandacht bij je zitvlak te zijn. Je voelt dat je stevig zit en je voelt de emotie. Je kunt zo een paar minuten bij je gevoelens blijven, om daarna weer je aandacht uit te breiden naar de wereld om je heen, zodat je er niet in blijft hangen. Het kan zijn dat je emotie niet helemaal wegebt, ga dan niet de strijd aan of schiet niet in je hoofd. Probeer het gevoel dan liefdevol met je mee te dragen en je aandacht in het hier en nu te houden, bij waar je bent of waar je mee bezig bent. Als de emotie erg zwaar is om te dragen, doe dan iets wat je fijn vindt: een boek lezen, een vriendin bellen, je nagels lakken, sporten: het maakt niet uit wat. Afleiding kan werken, maar pas nadat de emotie ruimte heeft gekregen.

Bij jezelf blijven als je hooggevoelig bent

Als je telkens op deze manier omgaat met je emoties, zul je vanzelf ook makkelijker bij jezelf kunnen blijven. In je lichaam zijn met je aandacht, in plaats van steeds in je hoofd zitten, betekent contact hebben met je gevoelens. Zo herken je je verlangens, behoeften, kwetsuren, onzekerheden, en kun je daar goed mee leren omgaan. Je kunt gaan leven met acceptatie van jezelf en met respect voor jezelf en anderen. Je merkt het ook steeds sneller als iemand iets doet of zegt wat je onprettig vindt en kunt daar dan constructief mee omgaan: eerst aandacht aan je gevoel geven, niet meteen op die persoon reageren. Vaak als je even aandacht aan je gevoel geeft, zie je vanzelf wat bij jou en bij de ander ‘hoort’. Misschien is er geprikt in een (oude) wond, of in onzekerheid of een frustratie, waar de ander geen notie van heeft. Of misschien zit de ander vast in een oordeel, norm, of in zwart-wit denken. Door je bewust te worden van je eigen gevoel en daar even aandacht aan te geven, kun je daarna op een wijze manier reageren, met respect voor jezelf en de ander, of misschien bedenk je dat je helemaal niet hoeft te reageren.

Dé mindfulness oefening voor HSP’ers is de bodyscan

De bodyscan is een oefening waarbij je gaat liggen en dan met je aandacht al je lichaamsdelen ‘naloopt’. Je voelt je grote teen, voelt je enkel, etcetera. Het helpt om deze mindfulness oefening met begeleiding te doen (op Youtube vind je vele bodyscans), want je gedachten zullen afdwalen en ‘de stem’ brengt je dan telkens terug bij de bodyscan.

Beter voor jezelf zorgen als je hooggevoelig bent

Wil je meer contact met je gevoel en beter tot rust komen om je geregeld weer op te laden, dan is mindfulness iets voor jou. Ik ben gecertificeerd mindfulness trainer op Amsterdam IJburg. Hier lees je meer over deze individuele mindfulness training Amsterdam.

Heb je moeite hebt je grenzen aan te geven, of in balans te blijven? Coaching kan je daarbij ondersteunen