Onzekerheid kan vervelend zijn, misschien geef je grenzen niet goed aan, doe je te veel je best, heb je er stress door of maak je je zorgen. Hoe komt het dat je onzeker bent en hoe ga je ermee om? Daarover gaat deze blog.

Rotsige heuvels met door zonsondergang beschenen toppen.

Onzekerheid heeft invloed op geluk

Onzekerheid of een laag zelfbeeld heeft grote invloed op je leven en geluk. Uit onderzoek blijkt dat een lage zelfwaardering samenhangt met slecht functioneren, depressiesymptomen, angstklachten en onvrede met jezelf in relatie met andere mensen (Everaert, Koster, Schacht, De Raedt, 2010). Onzekerheid maakt angstig. Niet je grenzen aangeven, confrontaties vermijden, perfectionisme, pleasen, je niet goed genoeg voelen en de dingen die je graag wilt niet proberen, zijn veel voorkomende gevolgen.

Wat is onzekerheid

De termen zelfwaardering, zelfbeeld, eigenwaarde en zelfvertrouwen worden vaak door elkaar gebruikt. Socioloog Rosenberg deed veel onderzoek naar zelfwaardering en omschrijft het als een positieve of negatieve oriëntatie op jezelf. Bij een positieve oriëntatie ben je zelfverzekerd, bij een negatieve oriëntatie ben je onzeker. Naast deze algemene teneur heb je waardering voor specifieke eigenschappen van jezelf, zoals je uiterlijk, sportprestaties, werk, enzovoort. Als je een hoge algemene zelfwaardering hebt, oftewel zelfverzekerd, waardeer je vanzelf meer hoe je je werk doet, en hoe je bent in relaties, sociale situaties, etcetera. Je zelfvertrouwen op specifieke gebieden kun je ook vergroten door positieve ervaringen op te doen. Als je begint met een nieuwe baan, kun je jezelf bijvoorbeeld onzeker voelen, maar als je beter wordt in je werk, krijg je steeds meer zelfvertrouwen op werkgebied. Maar helaas wordt je algemene zelfvertrouwen er niet hoger door, deze is min of meer stabiel.

Succesvol en toch onzeker

Chantal (43) is manager bij een vliegmaatschappij, moeder van twee, en is onzeker. ‘Hoewel veel in mijn leven goed gaat, ik heb een mooie loopbaan en leuke partner, heb ik weinig zelfvertrouwen. Ik leg de lat zo hoog voor mijzelf dat ik het nooit goed genoeg doe. Dat maakt somber en het beïnvloedt ook vriendschappen en het contact met collega’s. Ik krijg met weinig mensen echt een band, ik voel me niet snel veilig. Als mensen met elkaar over een ander praten, en vrouwen doen dat vaak, betrek ik dat op mijzelf en neem ik afstand. Ik kan dan ook heel direct reageren en dat schrikt mensen af. Dit gebeurde laatst ook weer bij een opleiding voor leidinggevenden. Dan baal ik van mijzelf en denk ik: waarom kan ik nu nooit eens normaal doen?! In betere periodes kan ik mijzelf beter accepteren en ben ik meer tevreden over mijzelf.’

Oorzaak onzekerheid

Je zelfvertrouwen ontstaat vroeg in je leven. Het is volgens Rosenberg niet het gevolg van denken over jezelf, want het ontstaat voordat je denken als kind voldoende is ontwikkeld om jezelf te beoordelen. Onzekerheid krijg je als je je als klein kind vaak onprettig hebt gevoeld. Ouders spelen daarin een grote rol. Het is voor elk kind het beste om te voelen dat zijn ouders onvoorwaardelijk van hem houden en voor hem klaar staan, dat voelt veilig, maar het gebeurt niet altijd. Aanleg speelt ook een rol, met name gevoeligheid en angstigheid. Als kleine kinderen spanningen voelen door situaties of gestresste of depressieve verzorgers, betrekken ze dit slechte gevoel op zichzelf: ze gaan zich slecht voelen over zichzelf en worden onzeker.

Onzekerheid houdt verband met hooggevoeligheid

Dit verklaart het verband tussen hooggevoeligheid en onzekerheid. Klinisch psychologe Elke van Hoof, professor aan de Universiteit van Brussel, heeft grootschalig onderzoek gedaan naar hoogsensitiviteit. Zij ontdekte uit hersenscans dat hsp’ers (highly sensitive persons) prikkels anders verwerken. ‘hsp’ers verwerken informatie uit de buitenwereld en binnenwereld dieper en onderscheiden meer nuances.’ Zo komt het dat hooggevoelige kinderen vaak gevoelens van anderen overnemen. Ook reageren ze sterk op spanning en stress van ouders, raken er sneller van overprikkeld dan kinderen die niet zo gevoelig zijn.

Onzekerheid maakt kwetsbaar

Wat de oorzaak ook is, onzekerheid maakt je kwetsbaarder. Mensen met een hoge zelfwaardering die falen op hun werk, kunnen weliswaar tijdelijk onzekerder zijn over hun werk, maar blijven zichzelf verder waarderen. Terwijl mensen met een lage eigenwaarde na falen zich nog onzekerder voelen in het geheel (Brown en Mankowski, 1993).

Onzekerheid en perfectionisme

Tara Brach is klinisch psycholoog en boeddhistische meditatiedocent. Haar boek Het leven liefhebben door acceptatie helpt mensen die zich niet goed genoeg voelen. Ze beschrijft minderwaardigheid als een trance. ‘In deze trance zitten we vast in negatieve verhalen en angst voor falen of afwijzing en worstelen we om ergens te komen, een beter persoon te worden, fouten te vermijden. Inherent is het geloof dat hoe hard we ook proberen, we altijd op de een of andere manier tekort zullen schieten.’ Brach schrijft ook dat de trance ons afscheidt van anderen. ‘Hoe sterker ons gevoel tekort te schieten, hoe afgescheidener we ons voelen. We voelen schaamte, schuld of zelfs haat. Ook als dit op iets buiten onszelf is gericht (die vriendin is zo bot, je baas snapt je niet, etcetera, red.) voelen we ons diep van binnen kwetsbaar.’ Brach schrijft dat het gevoel van minderwaardigheid hardnekkig is. Dit heeft volgens haar ermee te maken dat we perfectie nastreven, gebaseerd op de aanname dat we onszelf eerst moeten verbeteren om geaccepteerd te worden.

Onzeker over je uiterlijk

Dat we perfectie nastreven zit ook in onze cultuur. Neem het uiterlijk: veel vrouwen zijn daar onzeker of ontevreden over, terwijl er helemaal niets mis is met ze. Dit is de invloed van de celebrity-cultus, Instagram, glossy’s en marketeers, die ons een nooit aflatende stroom prachtige wezens voorschotelen, die door fotoshop nog perfecter zijn gemaakt.

Onzeker door innerlijke criticus

Het streven naar perfectie komt vaak door een innerlijke stem die je voortdurend vertelt wat beter moet en wat nog niet goed is. Deze stem wordt ook wel ‘innerlijke criticus’ genoemd. De kritiek uit zich door flarden van zinnen die door je hoofd schieten: ‘Je moet eens tevreden zijn, je hebt het helemaal verprutst, je zou meer discipline moeten hebben, je moet flinker zijn.’ Dit kan je een behoorlijk rotgevoel geven, ook als je je niet bewust bent van deze zelfkritiek. De innerlijke criticus is al vroeg in je leven ontstaan, door opvoeding en ervaringen met leeftijdgenoten. Hij heeft gesimplificeerde beelden over wat goed is en wat niet, wat menselijk is en hoe je zou moeten zijn en doen en zit vol denkfouten: zwart-wit denken, generaliseren, tunnelvisie, etcetera. Hem proberen te onderdrukken werkt niet, dat is als een bal onder water proberen te houden. De innerlijke criticus herkennen en benoemen, helpt om afstand te nemen: ‘Ah, daar is hij weer.’ Daarnaast is het zaak een vriendelijke innerlijke stem te ontwikkelen. Een kwestie van oefenen met aardig praten tegen jezelf.

Onzekerheid lastig te veranderen

Mensen met veel zelfvertrouwen hebben overigens ook denkfouten. Veel situaties en gebeurtenissen in ons leven zijn op verschillende manieren te interpreteren. Mensen met veel zelfvertrouwen zijn er goed in ze zo te interpreteren dat het ze helpt hun zelfwaardering hoog te houden. Iemand met een hoge zelfwaardering die ontslag krijgt, denkt: het is maar goed dat ik hier weg ben, want deze organisaties is de weg kwijt/ik was hier toch uitgekeken/mijn manager snapt er niets van. Dit neemt niet weg dat mensen met veel zelfvertrouwen zich ook weleens slecht over zichzelf voelen. Maar wetenschappelijk onderzoek toont aan dat zelfwaardering behoorlijk stabiel is door de tijd heen. Je zou denken dat als bepaalde manieren van denken de zelfwaardering van mensen met een hoge zelfwaardering hoog houden, mensen die onzeker zijn ook zo kunnen leren denken. Het probleem is dat onzekere mensen positieve informatie over henzelf, zoals een compliment, bagatelliseren en informatie zodanig interpreteren dat het hun onzekerheid bevestigt.

Helpende vragen bij onzekerheid

Bij hardnekkige zelfkritiek kun je jezelf deze vragen stellen, die uit de mindfulness based cognitive therapie komen:

  • Verwar ik een gedachte met een feit?
  • Komt de gedachte overeen met de feitelijke situatie?
  • Kan ik weten of het 100 procent waar is?
  • Trek ik voorbarige conclusies?
  • Denk ik (te) zwart-wit?
  • Veroordeel ik mezelf volledig omdat ik één ding fout heb gedaan?
  • Concentreer ik me op mijn zwakheden en vergeet ik mijn sterke punten?
  • Beschuldig ik mezelf van iets waar ik geen schuld aan heb?
  • Veroordeel ik mezelf?
  • Stel ik onredelijk hoge eisen aan mezelf, zodat ik tekort zal schieten?
  • Ben ik aan het gedachten lezen / de toekomst aan het voorspellen?
  • Verwacht ik perfectie?
  • Ben ik aan het doemdenken?
  • Is er iets bij dat ik in twijfel kan trekken?
  • Hoe zou ik er op een ander tijdstip, in een andere stemming over gedacht hebben?
  • Zijn er ook andere zienswijzen?

Deze blog is een klein deel uit mijn boek Psychologisch handboek voor niet zo perfecte vrouwen, verschenen bij Uitgeverij Brandt. Daarin staat meer over hoe je kunt omgaan met onzekerheid. Je kunt hem hier bij Bol bestellen voor €18,50.

Coaching bij onzekerheid kan prettiger en effectiever zijn dan alleen blijven worstelen. Ik bied coaching bij onzekerheid.