Als kind ontwikkel je onbewust emotionele copingstrategieën, waarmee je je staande houdt. Maar als je eenmaal volwassen bent, kunnen ze voor hinderlijk patronen zorgen en je beletten authentiek te zijn. Psycholoog/auteur Ingeborg Bosch schreef er het boek Bewust leven over.

Groene rivier slingert door naaldbomenbos. Sfeerbeeld bij het blog: Bewust leven boekentip 2 van coach en relatietherapeut Lisette Wevers in Amsterdam

Wat zijn emotionele copingstrategieën? 

“Ervaringen als kind hebben als het ware de bril gekleurd waardoor je naar bepaalde situaties kijkt. Dit bepaalt onbewust nog steeds hoe jij situaties interpreteert, hoe je je daarbij voelt en gedraagt. Een kleine gebeurtenis kan vanwege die bril bijvoorbeeld grote irritatie opwekken, die buiten proportie is. Je hebt dan weinig grip op hoe je reageert. Als je de emotionele copingstrategie ontmantelt, kun je reageren vanuit een volwassen bewustzijn, dat evenwichtiger en rustiger is en het heden ziet zoals het werkelijk is, zonder allerlei verkleuringen die horen bij je verleden. Je kunt dan leven in het heden vanuit je hart en met een helder hoofd, waarbij je je bewust bent van je gevoelens en bewust kiest voor je gedrag. Dit kan volgens mijn theorie alleen als je je onbewuste emotionele afweersysteem aflegt.”

Waarom ontwikkelen wij als kind emotionele copingstrategieën?

“Je kunt het zien als een psychisch immuunsysteem. Het zorgt dat heftige emotionele gebeurtenissen niet echt binnenkomen. Dit is nodig, omdat je als klein kind emotioneel nog niet veel aankunt. Je kunt niet relativeren en je kunt jezelf niet helpen. Je bent als baby totaal afhankelijk van je ouders, die niet altijd in je behoeften kunnen voorzien. Een copingstrategie als ‘ontkenning van behoeften’ is dan heel effectief. Je leert dan je behoeften negeren, zodat je de pijn niet voelt van een onvervulde behoefte.”

In het algemeen hebben de meeste mensen toch een goede kindertijd gehad?

“Dat zien veel mensen inderdaad zo. Maar ervaringen die je als volwassen mens onbeduidend vindt, kunnen in je kindertijd heel heftig zijn geweest. Denk aan alleen in een donkere kamer liggen, te weinig aandacht krijgen, emoties die niet erkend werden, een huisdier, opa of oma die plotsklaps uit je leven is verdwenen. Voor kleine kinderen zijn dit ware trauma’s. Je kunt je vaak niet herinneren hoe dit voelde. Onmiskenbaar maak je de eerste drie jaar van je leven een enorme emotionele en neurologische ontwikkeling door. Alles wat dan gebeurt, heeft veel invloed en werkt de rest van je leven door. Er gaat als het ware een programma draaien. Als je zelf kinderen hebt, is het belangrijk dat je je bewust bent van wat jouw gedrag doet met je kinderen en dat je ze bevestigt in hun gevoel. Daardoor komen emoties in het juiste hokje terecht en blijft het niet doorwerken. Dus als je kind gaat huilen als je weg moet, zeg dan niet: ‘Stel je niet aan’, maar erken: ‘Ik zie dat dit je verdrietig maakt.’ Het gaat er niet om in alle behoeften te voorzien, dat kan niet, maar wel om het ondersteunen van een gezonde emotionele ontwikkeling. Daarvoor is erkenning van gevoelens nodig en daar gezond mee leren omgaan.”   

Welke rol speelt aanleg?

“Aanleg speelt ook een grote rol, je wordt als het ware met een kast vol cd’s geboren, maar je opvoeding en omgeving bepalen in je prilste kindertijd in grote mate welke muziek wordt opgezet en dus te horen is. Sommige mensen worden bijvoorbeeld gevoeliger of angstiger geboren. Als zij in een ongevoelige omgeving opgroeien, ontwikkelen ze zeer sterke emotionele copingstrategieën. Anderen worden steviger geboren, zijn minder angstig en hebben daardoor minder sterke copingstrategieën. Maar elk klein kind is kwetsbaar en ontwikkelt afweersystemen.”

En waarom moeten wij van onze emotionele copingstrategie af?

“Je hebt ze niet meer nodig en ze zorgen geregeld voor emoties en gedrag die niet goed voor je zijn. Iemand die niet reageert op iets wat je vertelt, kan je doen ontploffen als het afweersysteem Valse Macht actief is. Terwijl diegene op dat moment misschien gewoon veel aan zijn hoofd heeft. En als je bijvoorbeeld vaak behoeften ontkent, het don’t worry be happy-type bent, kan dit werkelijk contact met anderen in de weg staan en bijvoorbeeld leiden tot relatieproblemen. De Primaire Afweer, waarbij je de oorzaak steeds bij jezelf zoekt, kan tot depressiviteit leiden. En als je veel Valse Hoop koestert, ga je het werkelijke leven niet aan. Alle copingstrategieën zorgen dat je niet echt in het nu leeft, niet aanwezig bent. Je reageert niet passend op wat er aan de hand is.”

Als iemand je schoffeert, is het toch logisch dat dit irritaties opwekt?

“Als iets maakt dat je heel sterk reageert, dan zit je in een copingstrategie. Je vindt het op zo’n moment niet gewoon een beetje vervelend, maar heel irritant of pijnlijk. Of je daarmee wilt leven, bepaal je natuurlijk zelf. Vooral mensen met een sterke ontkenning van behoeften gaan door op de oude voet, ze onderdrukken gevoelens van onvrede. Maar veel mensen willen niet bevangen raken door heftige emoties en op een manier reageren, waarvan ze achteraf zeggen dat het buiten proportie was of de situatie nog erger heeft gemaakt.”

Wat is de meest voorkomende oude pijn?

“Veel mensen hebben diep van binnen een intens gevoel van eenzaamheid. Ze kunnen amper een dag alleen zijn. Dit komt doordat alleen zijn als volwassene aan de oude pijn raakt van die momenten dat we als heel klein kind alleen zijn geweest terwijl we onze ouders juist nodig hadden. Voor een baby is dat verpletterend en deze zal dat dan ook verdringen. Omdat elk kind dit wel heeft meegemaakt, zijn we als gevolg hiervan als samenleving massaal gevoelens van eenzaamheid aan het verdringen. We vullen elk moment van de dag, met werken, shoppen, afspraakjes, televisiekijken. Ik zeg niet dat dit allemaal verkeerd is, maar je kunt je wel afvragen waarom je iets doet. Drink je een glas wijn omdat je een vriendin op bezoek hebt, of heb je het elke avond nodig om te ontspannen? Kijk je televisie omdat er iets op is wat je interessant of leuk vindt, of verdrijf je verveling, een leegte of wil je niet nadenken over iets wat niet goed gaat in je leven?”

De emotionele copingstrategieën

Volgens Ingeborg Bosch zijn er vijf copingstrategieën die iedereen heeft. De mate waarin de verschillende systemen actief zijn, verschilt per persoon. De ene afweer kan ook als vanzelf overgaan in de andere

Angst

Deze afweer zorgt voor angstgevoelens of -gedachten terwijl er geen echte bedreiging is, bijvoorbeeld als je moet spreken in het openbaar. Of je durft geen auto te rijden, bent bang alleen thuis te zijn. Het leidt ertoe dat je dingen laat, die je verder kunnen brengen en je leven prettiger kunnen maken.

Primaire afweer

Deze afweer leidt tot gevoelens en gedachten die erop neerkomen dat je niet deugt, zoals: ik kan het niet aan, ik ben niet goed genoeg, ik ben saai. Dit leidt tot weinig zelfvertrouwen en kan veel energie kosten. In extreme gevallen leidt het tot depressie. 

Valse macht

Dit systeem leidt tot gedachten, gevoelens en gedragingen die zeggen: er is niets mis met mij, maar des te meer met de ander. Je voelt je slachtoffer of wordt boos. Het zorgt voor veel conflicten met andere mensen, een hoge bloeddruk of migraine.

Valse hoop

Dit systeem zorgt voor het gevoel dat je steeds van alles moet, en wel meteen, terwijl dit in feite niet zo is. Je denkt bijvoorbeeld: ik moet meteen mijn mail beantwoorden, mee naar dat feest. Dit zorgt voor veel stress, perfectionisme of bijvoorbeeld slapeloosheid. Je bent gericht op dingen buiten jezelf, vooral op erkenning en goedkeuring van anderen, en niet op je eigen behoeften.

Ontkenning van behoeften

Een moeilijk te herkennen mechanisme, het lijkt alsof er niets aan de hand is, het probleem is juist het gebrek aan gevoelens of emotionele reacties. Je brein registreert of herkent gevoelens niet echt meer. Dit leidt bijvoorbeeld tot uitstelgedrag, onverantwoordelijkheid en vlakke relaties met anderen.

De kunst van het bewust leven.’, Ingeborg Bosch, €18.50