Imperfecties zijn overal: files, regen tijdens een picknick, moeizame relaties, vertragingen, een buikje. En ook: imperfecte feestdagen. Het leven is niet perfect. Mensen zijn niet perfect. En dat hoeft ook niet. Perfectionisme is niet goed voor je. De realiteit accepteren en perfectionisme loslaten wél.
Perfectionisme wordt gestimuleerd
Heb jij al een supermarktketen ontdekt die een imperfecte kerst laat zien? Met een moeder die met klotsende oksels het huis netjes probeert te krijgen. Of met een kerstdiner met gortdroge kalkoen, waar uren aan gewerkt is. Met een afwezige vader, of opa. Met een lullig boompje, de enige die nog over was. Met schoonouders die altijd kritiek hebben. Perfectie lijkt steeds meer de norm te worden: perfecte lijven, perfecte carrières, perfecte kinderen, de perfecte woninginrichting, de perfecte kerst… Terwijl het leven nooit perfect is.
Wij houden niet van niet-perfect
In het kort zijn imperfecties een afwijking van een standaard of ideaal. Wij houden niet van afwijkingen en het is logisch dat wij proberen imperfecties te veranderen. Daar hoeft ook niets mis mee te zijn. Het probleem is dat we het meestal niet daarbij laten. We worden chagrijnig, angstig, onzeker, gestresst door imperfecties. Terwijl dat helemaal niet helpt! We kunnen niet goed zien dat imperfecties een normaal en onvermijdbaar deel van het leven zijn. In plaats van dat we omgaan met de dingen zoals ze zijn – en met de pijnen en onzekerheden die we daarbij voelen -, gaan we ons er overmatig zorgen over maken, ons er slecht door voelen, ons ervoor schamen, ons schuldig voelen, of anderen beschuldigen. Deze reacties op imperfecties zorgen ervoor dat je je veel slechter voelt dan nodig. Het kan er ook voor zorgen dat je je afsluit, of dat je problemen krijgt met anderen, of ze belemmeren je goed te handelen, als dit mogelijk is.
Het bevrijdende alternatief van perfectionisme
Dit is het alternatief: laat wat niet is zoals je wilt er zijn zonder oordeel, weerstand, iemand beschuldigen, of je zorgen maken. Je kunt in sommige gevallen passende pogingen doen om iets te veranderen, en tegelijkertijd je realiseren dat je niets ooit perfect kan maken. Je kunt je persoonlijkheid niet perfect maken, je kunt je gedachten of lichaam niet perfect krijgen, je leven zal nooit perfect en zonder pijn zijn. En je kunt anderen en de wereld ook niet perfectioneren. Je kunt niet alle pijn, risico’s en hobbels die bij het leven horen wegnemen. Dit betekent niet dat je passief moet worden, dat je niet mag proberen je prettig te voelen, maar dat je ziet dat maakbaarheid beperkt is. Misschien vind je het in eerste instantie niet leuk je dit te realiseren, maar uiteindelijk is het bevrijdend. Je hoeft niet eindeloos je energie te steken of je slecht te voelen in dingen die niet perfect zijn. Je kunt je grip op het leven en jezelf, of mensen om je heen een beetje ontspannen.
Perfectionisme in de gaten houden
We hebben standaarden (van wat ‘normaal’ is) en idealen nodig. Natuurlijk willen we gezond zijn! Natuurlijk willen we werk hebben, het liefst leuk werk. En natuurlijk willen we liefde en erkenning. Maar we moeten losjes hiermee omgaan. Anders gaan onze behoeften een eigen leven leiden en vreten ze energie! Kijk uit voor starheid, voor rigiditeit, voor moralisering over hoe jij, mensen, het leven en de wereld zouden moeten zijn. Als je veel moeite hebt met accepteren van de realiteit, of de neiging hebt perfectionistisch te zijn, wees hier dan alert op, want je maakt je eigen leven en misschien ook dat van anderen veel zwaarder dan nodig. Als je eens goed nadenkt over je weerstand tegen wat is, of je pogingen tot het verder perfectioneren van je lichaam, van je werk, van je relatie, van je huishouden, dan besef je misschien meteen dat dit onbegonnen werk ik. Zorgen voor: okee, maar perfectioneren?!
Geen oordeel
In wezen zijn alle toestanden, hoe afwijkend van een ideaal ook, gewoon zoals ze zijn. Ze zijn het gevolg van een hele reeks aan oorzaken-en-gevolgen. Dat vraagt helemaal niet om een oordeel, maar om een erkenning. Zien wat het is, in plaats van blindstaren op hoe het zou moeten zijn. Erkennen dat niets perfect is en maakbaarheid beperkt is, is soms het enige wat mogelijk is. Net als accepteren dat het is zoals het is, dat je bent zoals je bent, inclusief het emotionele ongemak dat dit met zich meebrengt.
Reacties op imperfecties
Maar hoe accepteer ik dan wat niet goed gaat, wat niet zeker is, waar ik niet blij mee ben? Hoe accepteer je zo aan het einde van het jaar dat bepaalde goede voornemens niet zijn gelukt, dat je relatie moeilijk is, dat je kind dwars is, het gemis van je moeder, etcetera? Als iets niet is hoe we het willen, schieten we snel in ons hoofd om erover te denken, of we zoeken afleiding. Goede voornemens zijn daar vaak een mooi bewijs van. Niets mis mee hoor, maar de stap van acceptatie van de realiteit ontbreekt vaak. En zo ga je dan jaar na jaar van goede voornemens naar goede voornemens. Zonder ooit echt te kunnen ‘zijn’ met de realiteit. Goede voornemens, of oplossingen en afleiding zoeken hoeven niet verkeerd te zijn, maar het is geen acceptatie.
Acceptatie van wat niet is zoals je het wilt
Acceptatie vraagt in de eerste plaats om de afwijzing van de situatie of jezelf te zien en te erkennen. En probeer dan te stoppen om de dingen anders te willen. Maak ruimte voor wat er ‘is’. Laat het er zijn, merk op en observeer wat er al is, zonder oordeel. Hoe de situatie werkelijk is en welke gedachten en gevoelens je erbij hebt. Als je je neiging tot perfectie ziet, oordeel daar dan ook niet over. Als je ziet dat je niet wilt wat er ‘is’, zie dat dan ook en oordeel ook daar niet over. Eigenschappen zijn niet goed of fout, gedachten zijn niet goed of fout, emoties zijn niet goed of fout. Laat alles gewoon in je bewustzijn toe zonder oordeel, ook hetgeen niet prettig is. Toelaten wat er allemaal is, betekent niet dat je dingen die je wel kunt veranderen laat voor wat het is. Maar elke verandering begint bij acceptatie. En soms kun je niets veranderen en is acceptatie de enige optie.
Pijnlijke gevoelens bij imperfecties
Pijnlijke gedachten en emoties hebben ook een fysieke component: meestal voel je ook ergens in je lichaam een naar gevoel. Als dat bij jou sterk het geval is, dan is dit de volgende stap: ga met je aandacht naar die plek en adem er als het ware naartoe. Je kunt daarbij tegen jezelf zeggen: wat het ook is, het mag er zijn, ik wil me er bewust van worden. Blijf een tijdje met je zorgzame aandacht bij het gevoel en verleg dan je aandacht naar je adem, breid het vervolgens uit naar je hele lichaam, naar geluiden om je heen en dan naar alles om je heen. Probeer het gevoel niet weg te duwen, maar je aandacht te verruimen, waardoor het minder overweldigend wordt.
Wijs reageren
Aanvaarding is geen berusting. Soms kun je niets doen en is aanvaarding (misschien wel steeds opnieuw) het enige wat mogelijk is. Soms is aanvaarding de eerste (noodzakelijke) stap om problemen echt onder ogen te zien en er op een wijze manier op de reageren.
Hulp bij perfectionisme
- Heb jij veel last van perfectionisme? Ben je erg streng voor jezelf? Mischien is mindfulness dan iets voor jou. De manier van omgaan met imperfecties zoals hier beschreven komt voort uit de mindfulness.
- Als perfectionisme meer kapot maakt dan je lief is, of als je ziet dat je wel iets aan een situatie kunt doen, maar niet weet wat, kun je persoonlijke coaching overwegen.
Ik heb mij bij deze blog mede laten inspireren door Rick Hanson, auteur van Boeddha’s brein.
