Piekeren over het verleden, zorgen voor de toekomst; met meer grip op onze gedachten, worden we gelukkiger. Psychologe Leen Ryckaert zweert bij een combinatie van mindfulness en anders leren denken. Hierover gaat haar boek: ‘Je bent niet jouw gedachten – kiezen voor geluk: een gids’.
Hoe ontdekte je de invloed van gedachten op geluk?
“Mijn moeder was nogal neerslachtig, terwijl mijn vader, die een dwarslaesie had, een boegbeeld was van positief denken. Daarvan leerde ik dat je niet een willoos slachtoffer bent van je lot, maar telkens weer je levensgeluk in eigen handen kunt nemen. Ondanks tegenslagen kun je gelukkig worden. Dat gaat niet vanzelf, soms moet je verdriet toelaten, maar met de nodige wilskracht en discipline is het mogelijk. Als je maar bereid bent stappen te zetten. In mijn eigen leven heb ik het nodige meegemaakt: het verlies van mijn vader toen ik nog jong was, een levensbedreigende ziekte en een scheiding. Toch kon ik na elke turbulente periode weer intense blijdschap en dankbaarheid voelen. Ik heb de kracht ontwikkeld om het leven vol aan te gaan. Geluk ligt in jezelf, maar is soms diep verscholen onder dekens van negatieve gedachten die leiden tot angst, stress, zorgen en verdriet.”
Waarom zijn zoveel mensen niet gelukkig?
“Bij een aantal mensen is een nare situatie de oorzaak van somberheid of een depressie, een verlies bijvoorbeeld. Ook het afbrokkelen van zekerheden en de sociale cohesie, zoals op het moment gaande is in de wereld, kan depressies in de hand werken. En bij een klein percentage mensen is er een fysiologische oorzaak. Maar bij veruit het merendeel komt een depressie door de manier van denken – en de manier van leven die daaruit voortvloeit. Als ik met deze mensen praat, gebruiken ze vaak het woord ‘moeten’. Ze hebben het gevoel dat ze geen keuzevrijheid meer hebben, dat ze worden geleefd. Ze zijn van zichzelf vervreemd. Ook zie je dat veel depressieve mensen kampen met aangeleerde hulpeloosheid. Ze hebben het gevoel dat ze zelf weinig over hun leven te zeggen hebben. Dit kan komen door eerdere negatieve ervaringen, of de manier waarop ze zijn opgevoed. Een laag gevoel van eigenwaarde kan ook tot depressie leiden: alles wat verkeerd gaat, wordt dan aan zichzelf toegeschreven. En ik zie in mijn praktijk dat te hoge verwachtingen van het leven ook kunnen leiden tot een depressie. We denken van alles nodig te hebben en jagen blindelings allerlei doelen na. Als het niet lukt, zijn we diep teleurgesteld in het leven.
Aandacht is de sleutel, schrijf je…
“Vaak nemen onze gedachten een loopje met ons. We kunnen bepaalde gedachten niet afzetten en bij veel mensen is piekeren of negatief denken een gewoonte geworden. Het zijn diep ingesleten patronen in ons brein. Gedachten flitsen door ons hoofd, grotendeels onbewust, en bepalen zo hoe we ons voelen. Je kunt dit doorbreken door je hiervan bewust te worden en een andere positie tegenover je gedachten en gevoelens in te nemen. Neem er afstand van, observeer ze en doorbreek eventuele patronen. Stap uit het centrum van de tornado en kijk ondanks de turbulentie op een rustige manier naar jouw gedachten en emoties. Dit werkt enorm bevrijdend. Je gaat zien hoe je denkt en wat jouw emotionele reactie daarop is. Vervolgens kun je besluiten er anders mee om te gaan. Als het lastig is je denkpatroon te zien, begin dan met het gevoel. Is je stemming negatief? Onderzoek wat daartoe geleid heeft. Welke gedachten gingen eraan vooraf? Elke emotie komt voort uit een gedachte, dat is een wetmatigheid. ”
Wat zeggen onze gedachten over onszelf?
“Veel gedachten vloeien voort uit bepaalde basisaannamen over jezelf en de wereld en hebben te maken met zelfvertrouwen en zelfaanvaarding. Een kleine gebeurtenis, iemand belt je bijvoorbeeld een tijd niet, leidt tot een negatieve gedachte ‘ze vindt me niet echt leuk’ en dat geeft een rotgevoel. Dit kan leiden tot gedrag dat nog meer negatieve gedachten veroorzaakt, bijvoorbeeld boos opbellen of niets doen. Het is ook interessant om te onderzoeken waarom je op een bepaalde manier bent gaan denken. Moet het je ergens tegen beschermen? Waarom?”
Negatieve gedachten hoeven we niet zo snel mogelijk de deur uit te werken, schrijf je. Waarom niet?
“Als je een veldslag met ze aangaat, raak je verstrikt. Als je ze kwijt wilt, accepteer ze dan. Je kunt geen werkelijke veranderingen in jezelf aanbrengen voordat je exact naar jezelf kunt kijken zoals je op dit moment bent. Je moet leren zien wie je bent en hoe je bent, zonder illusies, oordelen of weerstand. Ga na wat je jezelf vertelt. Dit is de enige manier om te voorkomen dat je vast blijft zitten. Al jaren leef en werk je met bepaalde mentale, emotionele en gedragspatronen. Vaak leiden die niet tot een gelukkig leven dat vrij voelt van zorgen en angsten. Het aanleren van nieuwe patronen, andere manieren om met gedachten en emoties om te gaan, vraagt oefening en aandacht. Maar met geduld en doorzettingsvermogen kom je er wel.”
Wat kunnen we doen met negatieve gedachten?
“Je kunt je gedachten en gevoelens gadeslaan. Je hoeft niets te doen, geen controle uit te oefenen, niets bij te sturen. Je moet je alleen maar bewust worden van wat je denkt. Laat de gedachten wegdrijven als wolken. Het zijn maar gedachten. Word je in de gedachten ‘gezogen’, roep jezelf dan een halt toe. Het kan even duren voordat dit werkt, maar wie doorzet, wint er veel mee. Afleiding zoeken helpt ook. Je kunt je aandacht maar op één ding tegelijk richten, je cognitieve ruimte vullen met positieve dingen sluit negatief denken uit. Daarnaast kun je gedachten uitdagen: klopt het wel wat ik denk, ben ik realistisch, focus ik te veel op het negatieve, verwar ik feiten met interpretaties? Zelfkalmerende gedachten helpen ook: ‘het zal wel meevallen’, ‘ik kom er wel uit’. Dit helpt vooral als je angstig of gespannen bent. Het werkt ook goed om jezelf ’s morgens een positieve instructie te geven als: ik laat alleen positieve gedachten toe, alles komt goed in mijn leven. Je kunt hierbij een paar keer rustig in- en uitademen. En: gedraag je gelukkig. Toon interesse in andere mensen, wees blij om hun geluk. Geluk trekt geluk aan en gedrag volgt niet alleen gevoel, maar gevoel volgt ook gedrag. Aanvankelijk is het lastig negatief denken los te laten, als je denkpatronen zijn vastgeroest en je er onwrikbaar in gelooft. Het vergt veel inzet en oefening. Realiseer je ook: negatieve gedachten zijn als het ware versteend. Positieve gedachten zijn veel kwetsbaarder en zwakker, je moet ze cultiveren. Het belangrijkste is: identificeer je niet met je gedachten. Het voelt enorm bevrijdend om te beseffen dat het maar gedachten zijn en niet ‘jij’ of ‘de werkelijkheid’.”
Piekeren is lastig af te leren, schrijf je…
“Piekeren is heel dwingend en verleidelijk, je denkt er problemen mee op te lossen, maar het brengt je niet verder. Het is noodzakelijk in te zien dat piekeren onnuttig is en belastend. Steeds maar nadenken over een situatie of persoon kan een depressie veroorzaken of versterken. Tegen piekeren is maar één remedie: het resoluut een halt toeroepen. Denk even constructief na over een kwestie en laat het dan los. Als je dat consequent doet, blijft het piekeren uiteindelijk achterwege.”
Maar vaak zijn pijnlijke gevoelens toch heel reëel?
“Natuurlijk zijn er situaties waarbij je verdriet hebt. Dit moet je dan toelaten. Emoties willen naar de oppervlakte, het bewustzijn. Ze blijven energie vragen tot je ze toelaat in je bewustzijn. Voel wat je voelt, maar ga niet piekeren over de situatie. Laat je niet afleiden door negatieve gedachten als ‘het wordt nooit beter’, of ‘er is mij iets aangedaan’. Je moet je angst voor emoties overwinnen. Door emoties te nemen zoals ze zijn, neem je ze de wind uit de zeilen. Dit geldt voor teleurstelling, angst, jaloezie, voor alle emoties. Emoties kunnen overigens vermomd zijn, dan is wat voelt als boosheid bijvoorbeeld bezorgdheid of angst. Onder boosheid en irritatie ligt altijd een diepere emotie die aandacht nodig heeft. Door emoties toe te laten, kom je achter je ware gevoelens. Dat maakt je uiteindelijk als mens authentieker, je kunt handelen vanuit je ware gevoel. Probeer dus je ware emoties te voelen. Neem er de tijd voor, ga er even voor zitten. Dit lukt niet altijd meteen. Maar als je overweldigd wordt door een emotie, doe dit zo snel mogelijk. Kijk er naar, laat de emotie voor honderd procent sterk worden. Alleen zo kan de emotie nadien wegebben.”
Mildheid is belangrijk, zeg je…
“Mild naar jezelf kijken, voor jezelf zorgen is niet soft. Er zijn veel mensen die heel streng zijn voor zichzelf en perfectie eisen, wat natuurlijk onhaalbaar is. Ze leggen de lat hoog en hebben vaak het gevoel dat ze mislukken. Je moet jezelf toestaan fouten te maken en opnieuw te beginnen. Accepteer jezelf, wees minder streng. Dat is voor mensen om je heen ook prettig. De boeiendste mensen zijn niet degenen die geen fouten maken, maar degenen die bereid zijn ervan te leren. Zeker als je je gedachten wilt onderzoeken en gaat reflecteren is het heel belangrijk om mild voor jezelf te zijn. Het gaat niet om oordelen of controle, maar om bewustwording. Rigide denken leidt tot een rigide instelling en een leven vol zelf opgelegde beperkingen.”
Hoe kun je stress beperken?
“Stress is het gevolg van een subjectieve evaluatie van een situatie en je inschatting om daarmee om te kunnen gaan. Je krijgt stress als je het gevoel hebt te weinig controle te hebben. Je geeft je dan meestal over aan piekeren. Stresshormonen bereiden het lichaam voor om te vechten of vluchten, dit stamt uit de oertijd. Het probleem is dat de situaties die nu stress veroorzaken niet zo’n lichamelijke reactie vereisen. Het gevaar is dat je lichaam went aan het hoge stressniveau, waardoor je het niet meer voelt. Uiteindelijk beland je in een depressie of burn-out. Andersom heeft gelukkig zijn een positief effect op ons lichaam. Bewegen is een goede manier om stress kwijt te raken. Ook ademhalings- en meditatietechnieken kunnen helpen. Nog beter is om de oorzaak aan te pakken: de situatie en je gedachten daarover en over jezelf. Als angstige of negatieve gedachten de kop opsteken heb je altijd een keuze: je kunt naar ze luisteren – en als je dit constructief doet en dan loslaat is dat prima – maar je kunt ook besluiten ze geen aandacht te geven of in de wacht te zetten. Neem de verantwoordelijkheid voor je gedachten en je gevoelens. Deze keuzevrijheid geeft een geruststellend gevoel. Jij hoeft niet slaafs je gevoelens te volgen, je gevoelens volgen jou.”
Het bovenstaande en nog veel meer is terug te lezen in Leen Ryckaert’s boek:
Je bent niet jouw gedachten – een gids voor geluk, Leen Ryckaert, €22,25
