We willen ons allemaal veilig voelen in onze relatie, dat is een basisbehoefte. Als we ons veilig voelen, zijn we op ons best en kunnen we groeien, goed praten, dingen oplossen en het leuk hebben. Vaak als het niet lekker loopt in je relatie, heeft dat te maken met een onveilig gevoel.
Je veilig voelen als hechtingsbehoeften beantwoord zijn
We worden kwetsbaar geboren en hebben onze ouders of verzorgers nodig om te overleven. We hebben dus veel hechtingsbehoeften, zoals de behoefte aan zorg, begrepen worden, aan troost, belangrijk zijn, aandacht, acceptatie, waardering, bevestiging, erkenning, ruimte, duidelijkheid. Als onze ouders of verzorgers daar goed (genoeg) op afstemden, voelen we ons veilig en raken we veilig gehecht. Dat maakt ons stabiel. Maar bij veel mensen was de afstemming niet goed genoeg, of zelfs erg slecht. Dat was als klein kind heftig. We zijn het vergeten, maar die ervaringen zitten in ons (ze worden in ons brein in onze amygdala opgeslagen, dat is het alarmcentrum) en zorgen dat we ons bij soortgelijke ervaringen weer onveilig voelen (de amygdala activeert het zenuwstelsel en de stressreactie).
Je veilig voelen in je relatie en de rol van je zenuwstelsel
Wat onveilig voelt in je relatie of in contact met iemand anders, daar gaat je zenuwstelsel over. Niet je verstand en al helemaal niet een ander. Je stressreactie gaat aan het denken vooraf. En het zenuwstelsel overruled het verstand als het erg getriggerd wordt. Je schiet vanzelf in een oud aangeleerd patroon uit je jeugd. Ons zenuwstelsel is een oeroud systeem dat ons helpt te overleven. Het leert net als je brein van ervaringen. Helaas laten negatieve ervaringen diepere sporen achter dan positieve. Vooral sociale ervaringen worden goed opgeslagen in je zenuwstelsel, omdat we als kind afhankelijk van anderen zijn om te overleven.
Van veilig naar onveilig, zo werkt het:
Zodra er een (echte of gepercipieerde) trigger is van onveiligheid – denk aan kritiek, een oordeel, claimend gedrag, afstandelijkheid, nonchalance, afwezigheid, niet-betrokkenheid van je partner -, activeert dit meteen je zenuwstelsel. Er komt er een automatische, aangeleerde reactie. Die reactie kan zijn:
- Onveilige rust: bevriezen, dichtklappen, dissociëren.
- Onveilige activiteit: schreeuwen, weglopen, discussiëren, kritiek geven, eisen, pushen.
- Onveilige verbinding: passief worden, je onderwerpen, of reageren terwijl je van binnen dichtgeklapt bent en je niet in verbinding met jezelf bent.
Wat zorgt voor een veilig gevoel in je relatie?
Er zijn ook triggers die een veilige gevoel in je relatie geven, je partner geeft je bijvoorbeeld aandacht, een knuffel, zorg, steun of waardering. Daar reageert je zenuwstelsel heel anders op. Je ontspant dan, kunt liefdevol in verbinding zijn, helder nadenken, relativeren, op een relaxte manier iets voor jezelf doen of samen, of rusten.
Jullie zenuwstelsels communiceren!
Neuroceptie is de vaardigheid van het zenuwstelsel om zonder woorden in te schatten hoe gespannen of ontspannen de ander is. Daar reageert je zenuwstelsel ook op. Zo kun je een unheimisch gevoel hebben, doordat je zenuwstelsel oppikt dat je partner ergens mee zit. Het zenuwstelsel van de een is gevoeliger dan de ander. Dat kan te maken hebben met aanleg en met ervaringen. Een erg gevoelig zenuwstelsel, of juist het vanzelf onderdrukken van wat je voelt, kan lastig zijn in een relatie. Daar moet je dan beide mee leren omgaan, en het kan gelukkig ook wel veranderen.
Van onveilig naar veilig: een stel uit mijn praktijk
Om deze theorie tastbaarder te maken, neem ik een stel uit mijn praktijk (ik anonimiseer ze). De vrouw vertelde dat haar man, met wie ze was gekomen, veel zijn eigen gang gaat. Ze huilde erbij. Ik keek uit mijn ooghoek naar hem. Hij keek neutraal. Vervolgens zei zij: “En het interesseert hem niets hoe dit voor mij is, kijk maar.” Zijn gebrek aan emotie, was voor haar een trigger van onveiligheid. En tegelijk waren haar kritiek en emoties voor hem een trigger. Beider zenuwstelsels sloegen alarm. Bij haar was dit zichtbaar, bij hem niet. Hij had het innerlijk dichtklappen zelf ook niet door. Toen we het onderzochten herkende hij het wel. We konden het ook begrijpen: zijn moeder was vroeger depressief geweest en dat is voor een kind doodeng. Hij werd gewoon weer dat jongetje dat niet op zijn basis kon rekenen. Ook haar trigger was begrijpelijk: ze voelde zich onzeker of ze wel de moeite waard was, doordat ze vroeger te weinig aandacht van haar vader had gekregen. Zij werd weer het meisje dat dacht dat het gebrek aan aandacht over haar ging.
Niet oordelen over primaire reacties, wel verantwoordelijkheid nemen
Het zenuwstelsel reageert al, voordat we kunnen nadenken. En bij een hevige activatie van je zenuwstelsel –vecht! vlucht! bevries! -, is denken moeilijk of onmogelijk. Je kunt wel leren wat je triggers zijn, het effect in je lichaam en geest leren opmerken, en in welke reactie je dan schiet. Zodra je het herkent (dat is vaak als het al even gaande is of pas achteraf), kun je voor jezelf gaan zorgen. Het helpt om uit te spreken wat er gebeurt: ik ben getriggerd, ik heb even een time-out nodig. Richt dan je aandacht op het nare gevoel in je lichaam en adem er zachtheid naartoe. Je kunt ook aan iets veiligs denken, langer uitademen dan inademen (vier tellen in en 6 tellen uit), over je lichaam wrijven, je lichaam uitschudden of wiegen. Het leren omgaan met je gevoelige snaren en kalmeren van je zenuwstelsel heeft tijd nodig, maar oefening baart kunst! En je zenuwstelsel kan hierdoor veranderen.
Werken aan een ‘relaxter’ zenuwstelsel
Als mensen een erg gevoelig zenuwstelsel hebben, raad ik vaak aan om mindfulness of yoga te gaan doen. Beide maken je lichaamsbewuster en geven je lichaam een veiliger gevoel. Je krijgt er ook een milde houding naar jezelf door. Het is iets wat je ook makkelijk zelf kunt doen, met een beetje discipline.
De rol van therapie bij een veilig gevoel in je relatie
Om ons veilig te gaan voelen bij moeilijke, spannende situaties, hebben we support nodig. Niet alleen als kind, ook als we volwassen zijn. Dat is mijn rol als relatietherapeut. Ik zorg eerst dat mensen zich bij mij veilig voelen, door oprecht, aanvaardend en empathisch te zijn (dat is ook vanzelfsprekend), zodat ze kunnen gaan onderzoeken wat hen triggert, wat er dan met ze gebeurt, waar ze in geraakt worden en wat ze nodig hebben. En dat dan leren uitspreken. In kleine stappen begeleid ik daarna veilige interacties tussen de partners, zodat ze bij elkaar veilige ervaringen opdoen. Veilig je diepere gevoelens en behoeften uiten, de juiste reactie krijgen, van mij en vooral je partner; daar gaat het om. Dan wordt je hechting veiliger en kun je alles bespreken en veel oplossen wat lastig is in de relatie. Dit is beknopt wat EFT relatietherapie is.